De wereld liefhebben

2020

NUR: 740

Recensies

Onderweg

februari 2020
Nog nooit eerder protesteerden honderdduizenden kinderen van over de hele wereld tegelijkertijd en nog nooit zo vaak als in 2019. De reden voor de demonstraties is ons allen bekend: de zorgen over het klimaat. Kinderen zijn bij lange na niet de enigen die zich hier zorgen maken, ook volwassenen zoeken naar antwoorden op de klimaatcrisis. Maar waar zoeken we antwoorden? En kan het christelijk geloof ons misschien aan een antwoord helpen? Die. vraag stelt dr. Roei Kuiper zichzelf en ons in zijn nieuwe boek De wereld liefhebben. Kuiper analyseert de politieke, economische en sociale situatie en schetst in confrontatie met andere opties de mogelijkheden van een morele heroriëntatie vanuit het Bijbelse liefdesgebod. Hij stelt zijn lezers daarmee voor indringende vragen: wat zou het betekenen als we de wereld radicaal gaan liefhebben? Kan liefde een antwoord zijn?

Website Bert Altena

februari 2020
Roel Kuiper is 12 jaar senator geweest voor de ChristenUnie. In de Eerste Kamer is ruimte voor een bredere politieke beschouwing. Dat genre lijkt de als historicus en filosoof geschoolde Kuiper goed te passen, blijkt uit De wereld liefhebben, het boek dat hij na zijn afscheid heeft samengesteld en dat gebaseerd is op bijdragen in de senaat en op artikelen en lezingen. Hij heeft er bewust een rode draad in aangebracht, die in de ondertitel terugkeert: over ecologische paniek en politieke ethiek.
Ecologische paniek uit zich in de groeiende zorg voor het voortbestaan van onze aarde. Dat vraagt om een andere politieke ethiek. Kuiper gelooft, niet verrassend, dat de kiem daarvoor gezocht moet worden in de christelijke traditie. Hij pleit “voor een hernieuwde kennismaking met wat het christendom werkelijk is, los van de karikaturen en stereotypen”. De laatste verhinderen dat we in onze geseculariseerde tijd het christelijk geloof op waarde schatten. Wat het christendom ‘werkelijk’ is, is volgens Kuiper niet een “systeem van overtuigingen, maar een weg om te gaan”, een gelovige houding die “de wereld liefheeft” en zo een “voedingsbodem kan zijn van een ethiek die verbindt en herstelt”, schrijf hij in zijn inleiding.
In vlot geschreven hoofdstukken neemt Kuiper ons mee in zijn pleidooi. Hij schetst de misverstanden in het debat over geloof en politiek, maar heeft ervaren dat er wel degelijk ruimte is om in de politiek je diepste inspiratie uit te wisselen. “Er is een hemel boven het Binnenhof” (p. 25).
Hij neemt duidelijk afstand van cultuurchristenen, die het christelijk geloof, dat ze zelf niet actief beoefenen, retorisch inzetten tegen vermeende vreemde invloeden. Ook is hij kritisch op politici die spreken over de joods-christelijke traditie, vaak met de vergelijkbare intentie om de Islam op afstand te houden: “Ik noem hen daarom particularisten. Zij hebben het oog op sommigen, de eigen groep met namen. Er is echter ook een ander beroep op joodse en christelijke inzichten mogelijk, waarbij vooropgesteld wordt dat Bijbelse voorstellingen en normen gelden voor alle mensen” (p. 44). Vier Bijbelse motieven, die mede de Westerse democratie hebben gevormd, zijn volgens Kuiper: de aandacht voor de menselijke verantwoordelijkheid, de benadering van de samenleving als verbond (en niet als contract, zoals in veel Verlichte politieke theorieën), de nadruk op recht en gerechtigheid, en de toekomstgerichte, transformerende, en universele kracht van het messiaanse geloof.
De kern van zijn boek is zijn pleidooi voor het leren liefhebben (pp. 99 – 105). Het is een opmerkelijke passage, vol met mooie zinnen die in een preek niet zouden misstaan (“Liefde brengt ons tot een omhelzing van het bestaan, tot de bewondering voor al wat is … Liefde leert ons zorgen en koesteren …” enz.) maar die ook in het vage blijven steken. Kuiper lijkt de liefde te promoten als een politieke inspiratiebron, de amor mundi, een ‘liefde voor allen’, zoals God zijn hele schepping liefheeft: “Zoals Gods liefde waardigheid geeft aan mens en schepping, zo houdt ook de mens door zijn liefde de wereld op zijn manier in stand” (p. 101).
In het afsluitende hoofdstuk komt hij er op terug. “We hebben een politieke ethiek nodig die inziet hoezeer de liefde voor onze naaste onze sociale en culturele ecosystemen steunt en weer sterk maakt, die onze democratie gezond houdt en mensen en landen doet bloeien” (p. 177). Je kunt het daar slecht mee oneens zijn, maar waar ben je het dan precies mee eens?
Het is prijzenswaardig dat Kuiper zijn vertrekpunt neemt in de ecologische crisis, waar we momenteel in de wereld voor staan. Soms neemt hij iets te geforceerd artikelen over politieke thema’s als het nieuwe nationalisme of Europa op in zijn betoog. Ze hadden in deze opzet gemist kunnen worden. Positief te waarderen, is zijn pleidooi voor een liefde voor de wereld, uit kringen waar tot voor kort de blikrichting vooral werd bepaald door de zorg om het eigen zielenheil.
Met elkaar vormen de gebundelde artikelen van Kuiper stimulerende lectuur, ook waar ze enigszins buiten het centrale thema vallen. Ze prikkelen tot verder denken en discussiëren over thema’s die urgent zijn. En Kuiper is op de hoogte van de nieuwste literatuur!
Zijn pleidooi schreeuwt om in concrete daden omgezet te worden. Dat is precies wat hij een paar maal nadrukkelijk beklemtoont. Geloof uit zich in daden, in a way of life. Handig daarom dat er aan het slot zeven principes worden genoemd om daarmee een begin te maken, zoals ‘verstoor niet’, ‘stem af op een nieuwe levensstijl’ en ‘leef lokaal’.
Koop daarom dit boek bij je plaatselijke boekhandel!