Theologische blik op economische vragen

NUR: 703

paperback

Recensies

Gezamenlijk Zondagsblad

april 2020
Dr. J.P. de Vries, theoloog en oud- hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad, bundelde een aantal eerder verschenen artikelen op het snijvlak van theologie en economie, een relatie die zijns inziens in de theologie verwaarloosd is. Daar heeft hij gelijk in. Ik noem enkele kwesties die de auteur bespreekt: 'christelijke ethiek en de geest van het neocalvinisme', 'morele overwegingen bij inkomensverschillen' en 'de sociale verantwoordelijkheid van de overheid'. Het boekje wordt gedragen door de overtuiging dat niet geld en bezit, maar liefde en gerechtigheid de leidende gezichtspunten dienen te zijn. Waarvan akte!

Kerkblad voor het Noorden

januari 2020
Mag je onbekommerd genieten van welvaart? Wat zegt de Bijbel over ons consumptiepatroon en ons koopgedrag? Hoe werd in het verleden gedacht over omgang met geld en goed? Mag een christen schulden maken? Wat moet de houding van kerk en gelovige zijn ten opzichte van wie in armoede leven?
Dr. J.P. de Vries, theoloog en oud-hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad, heeft een mooi boek samengesteld over dergelijke vragen. Hij bespreekt deze vragen in het licht van de Bijbel, in een negental hoofdstukken.
Er moet worden gewerkt aan het bestrijden van onrechtvaardige structuren en het scheppen van rechtvaardige structuren. Maar tegelijkertijd ligt er een taak voor heel de samenleving, en in het bijzonder voor de kerk, om op te komen voor diegenen die lijden onder onrecht. Overheid en kerk hebben daarin een eigen taak. Daaraan is het laatste hoofdstuk van deze bundel gewijd, dat gaat over diaconaat en staatsarmenzorg. DI. Jurn de Vries geeft in deze bundel, overigens keurig verzorgd en prettig leesbaar, veel stof om over na te denken

Sophie

april 2019
Jurn de Vries schreef onlangs een boek over een breed scala aan economische vragen en zaken. Het begint met een excurs over de verhouding van de christelijke ethiek en de geest van het neokapitalisme. Dan volgt een hoofdstuk over economische ongelijkheid. Vervolgens komt in twee hoofdstukken de consument aan bod en wordt achtereenvol¬gens ingegaan op de ethiek van de consumptie en op het maken van schulden. Verder zijn er afzonderlijke hoofdstukken waarin de sociale verantwoordelijkheid van de overheid en van het kerkelijk diaconaat wordt besproken. Het boek bevat daarnaast nog een beschouwing over rente en over de verhouding en samenhang tussen de Bijbelse begrippen (sociale) gerechtigheid en barmhartigheid. Zaken die in het boek niet aan de orde komen zijn de ethiek van het ondernemen in bredere zin (over rechtvaardige beloningen wordt wel iets gezegd) en het omgaan met de aarde en de zorg voor het milieu.
In het boek kiest De Vries, theoloog en lange tijd hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad, een 'theologische blik:
Dat wil zeggen dat het accent ligt op het verstaan van de Bij¬belse gegevens en hun betekenis voor de al genoemde economische thema's. Het gaat dus allereerst om theologische ethiek, ofwel om een onderzoek naar de bron voor economisch relevante normen en de wijze waarop de theologie die in beeld brengt, analyseert en van betekenis acht.
De kracht van het boek is dat het laat zien hoe relevant de Bijbel is voor het economisch leven. Dit komt des te scherper naar voren doordat de Vries de Bijbelse gegevens en noties in verband brengt met de financieel-economische crisis van 2008-2015. Was het niet juist in die periode dat de ideeën over de vermeende zelfregulerende markten en de neoliberale ideologie als een luchtballon werden doorgeprikt? De Vries wijst terecht op het verband tussen de economische crisis en (het gebrek aan) ethiek. De richtlijnen die de Bijbel geeft kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een levenshouding op het gebied van de economie die heilzaam is voor de samenleving, aldus De Vries. Hij illustreert dit in zijn boek met tal van voorbeelden.
Gevaar
Het gevaar van het uitwerken van een theologische ethiek vanuit Bijbelse bron is dat ze wat boven het economisch leven blijft zweven of ervan bovenaf op wordt losgelaten. De theologische ethiek kan dan een soort 'add-on' worden en soms wat moraliserend overkomen. De Vries constateert terecht dat economisch handelen, als een bijzondere vorm van menselijk handelen, ook altijd een ethisch aspect heeft. Dat maakt de onderwerpen die in het boek worden bediscussieerd ook zo relevant. Om theologische ethiek echte economische ethiek te maken is het nodig om de economisch-ethische inzichten te integreren in het eigen functioneren van de economie. De Duitse filosoof-ethicus Peter Ulrich spreekt daarom terecht over de noodzaak van een Integrative Wirtschaftsethik. De Vries biedt daar aanzetten toe, maar op dit punt is meer nodig.
De Vries schrijft zijn boek als onderzoeker in de publieke theologie. Juist vanuit die invalshoek lijkt het mij belangrijk om theologie en economie echt met elkaar in gesprek te laten gaan. Dat ontbreekt te veel. De Vries constateert ook zelf dat er in de gereformeerde theologie en ethiek een (bedenkelijke) traditie is waarin er slechts zeer beperkte aandacht is voor economie, laat staan dat het tot een gesprek komt. In het hoofdstuk over rente lijkt De Vries een interessante middenweg te vinden (rente mag, maar niet te veel), maar mist bijvoorbeeld elke relatie met het monetair beleid en de noodzaak een dergelijk beleid wel of niet te voeren. De Europese Centrale Bank voerde recent een zogenaamde Quantitative Easing-beleid, waardoor er al meer dan 2-4 triljoen (!) euro in de economie is gepompt. Een vraag is wat dit betekent voor de interpretatie van het verschijnsel rente.
Ik beveel het boek graag aan hen die als christen aan de economische praktijken van consumptie en productie willen deelnemen. Het biedt belangrijke handvatten voor de persoonlijke ethiek. Maar ik wil het ook graag aanbevelen aan economen en beleidsmakers om een integrale visie te ontwikkelen waarin de geboden christelijke sociale ethiek en de economie met haar eigen wetten, mechanismen en belangen in een coherent geheel worden samengedacht en samengebracht. (Roel Jongeneel)

NBD Biblion

06-03-2019
Jurn de Vries is theoloog en voormalig redacteur van het Nederlands Dagblad. Vanuit een orthodox-gereformeerde visie zet hij zijn zienswijze uiteen over actuele sociale en economische vraagstukken en dan vooral de ethische dimensie hiervan. Onderwerpen als het neokapitalisme, inkomensverschillen, het vragen van rente en de taak van de overheid worden uitvoerig besproken. Hoewel De Vries zich baseert op de Bijbel en de geschriften van de kerkhervormer Calvijn, zijn de voorschriften uit deze bronnen niet zonder meer en rechtstreeks toe te passen op de huidige, complexe werkelijkheid. De negen hoofdstukken zijn bewerkingen of samenstellingen van eerdere publicaties, onder andere in tijdschriften. Onderaan de meeste pagina's treft men een uitgebreid notenapparaat aan met literatuurverwijzingen. Deze gedegen uitgave, die niet al te moeilijk leesbaar is, maar wel enige voorkennis vereist, is vooral bestemd voor rechtzinnige christenen. Maar ook voor anderen die enige afstand kunnen nemen, kan zij nuttige informatie geven over de sociaal-economische problematiek.